Вести
Никола ГРУЕВСКИ:„Македонци, вие не сте само херои, туку и светци. За вас сите жртви се заслужени.”
Никола ГРУЕВСКИ
“Да се пишува за една организација, која за резултат го има упропастувањето на Македонија, макар што тоа не е самата Организација, туку Софија со својот цар, со своите министри и генерали, со својата државна, а не национална политика, ја погреба Македонија и и` причини огромни жртви во луѓе и материјални блага, а јас пак се чувствувам виновен за сите тие злосреќни што со моите другари станавме причина за револуционизирањето и, во последица на тоа, погубувањето на Македонија и Македонците. И јас му се чудам на македонскиот дух како тие луѓе не не` убија со камења откако го согледаа грозниот излез на нашата револуционерна иницијатива. Цела Македонија, како еден човек, со трогателна еднодушност тргна по нас, ни ја даде сета своја поддршка и својата морална доверба; ние го водиме кон ослободување, а излезе дека сме го воделе кон упропастување и кон ново, уште потешко ропство; и при такви, дијаметрално противположни резултати, пак да не не` обвинува, да не не` навредува, да не мрмори против нас – создавачите на Револуционерната организација, туку молчаливо и со полна покорност на својата судба, да си го подземе тешкиот голготски крст, – тоа предизвикува во мене адмирација, и велам: „Македонци, вие не сте само херои, туку и светци. За вас сите жртви се заслужени.”
Иван Хаџи Николов
Иван Хаџи Николов е еден од шесте основачи на МРО(подоцна преименувана во ВМРО).
Тој бил роден во Кукуш токму на денешен ден во 1861 година а покрај егзархиското класно училиште во Кукуш се образувал во Линц Австрија во трговската академија. Во време кога во Солун имало само една книжара тој ја отворил втората, а бил и учител во Воден, Лерин, Кукуш и Солун каде во легендарната солунска машка гимназија “Св.Кирил и Методиј” предавал аритметика и сметководство. Тој бил и трговец, општественик и револуционер.
Идејата за формирање на револуционерна организација и востание кај него била присутна долго, можеби 10-15 години пред онаа историска тематска прошетката покрај кејот во Солун заедно со Дамјан Груев и Антон Димитров кога разговарале за ослободување на Македонија преку формирање на револуционерна Организација и каде Иван Хаџи Николов предложил за тоа и заедно одлучиле меѓу основачите да ги повикаат и д-р Христо Татарчев, Петар Поп Арсов и Христо Батанџиев.
Заедно со нив е онаа историска и славна средба на 23 Октомври 1893 година во станот на Христо Батанџиев, која се смета за датум на основање на Организацијата, и кој е и државен празник во Македонија.
Во неговите спомени тој се потсетува:
“Тоа време јас водев сметка за касата во нашата фурна па ми се даде можност да ја прочитам историјата на С. Паисиј, второ издание, печатено 1842 год, во Будим. На крајот на книгата забележав нацртан лав и натпис: „Слобода или смрт”. По примерот на тој цртеж решив да се извезе знаме на нашата организација”.
По берлиснкит конгрес во 1878 година тој со оние со кои споделувал идеи за револуционаризирање на народот во тоа време, за формирање револуционерна организација и востание, решиле да се одкажат бидејќи сметале дека Одлуките на Берлинскиот конгрес се толку скорешни што нема никакви шанси со било што тие да се променат во следните 20 години.
Самиот Хаџи Николов истакнува:
“Промена на решенијата на Берлинскиот конгрес најрано може да се очекува по 20 години, кога ќе се променат односите помеѓу големите сили, та во едно наше востание, некои од тие сили да се најдат на наша страна. Но да знаете, додека Македонија не стане втор Батак, т.е. додека не востане, нема да се ослободи”. Се разотидовме. Ставивме точка на нашата револуционерна организација”.
Но Иван Хаџи Николов продолжил да живее со своите идеали, па во почетокот на 90 години на 19 век се нашол во Софија и зел учество во формирањето и дејствувањето на Младата македонска книжевна дружина(ММКД) и списанието Лоза.
Поради македонските национални идеали ММКД била растурена од страна на бугарските власти, а Лоза била забранета.
Набргу Хаџи Николов се нашол во Солун, каде ја отворил својата книжарница, за која во спомените вели:
“Отворањето на мојата книжарница се покажа како задоволување на неопходна потреба. Од множество учители добив писма, во кои пишуваше: „Многу добро направивте што отворивте книжарница, за да се спасиме од неподнесливиот монопол на Самарџиев. Тој човек праќа учебници и други ученички и канцелариски потреби кога сака и колку што сака и по цена каква сака тој. Многупати ни ги испраќа стоките во јануари и февруари, иако ги добил парите уште во септември“
Книжарницата на Хаџи Николов станала една од првите револуционерни збиралишта во Солун и преку неа агитирал меѓу учителите и учениците и придонесувал да се шири револуционерната идеја.
Во спомените тој се потсетува и вели:
“Во јули 1892 г. заминав во Софија. Таму се сретнав со К.Шахов и му го изнесов планот, а тој за соодветен и авторитетен човек ми го посочи Гоце Делчев, уште јункер во военото училиште. Шахов ни закажа средба во неговата печатница во идната недела, бидејќи јункерите само во неделен ден можеле да излегуваат од училиштето. На нашата средба јас ја оцртав положбата на нашето национално дело во Македонија, ја изнесов заканата на солунскиот валија, и успесите на српската пропаганда и пред двајцата го поставив прашањето: не е ли време да се основа револуционерна организација во Македонија. И двајцата ми одговорија потврдно, но побараа да им ги изнесам какви треба да бидат, според моето мислење, основите на таа тајна организација”
Размислувањата оделе во следниот правец:
“1. Организацијата да се основа во Македонија а не во Софија, бидејќи, основана во Софија и раководена од Софија, Србите и Грците ќе ја третираат како измислица на бугарското правителство, ќе основаат и тие такви организации и од нашата организација нема да изелезе ништо. Притоа таа треба да биде тајна. 2. Основачите да се Македонци, чесни, да се ползуваат со добро име и да живеат во Македонија, за да бидат постојано во контакт со населението во Македонија, да бидат и тие изложени на истата опасност, на каква што ќе бидат изложени нивните последувачи, преку кое полесно ќе ја спечалат и довербата на населението. 3. Лозинката треба да биде автономијата на Македонија. Нашето барање треба да се потпира врз 23-от член од Берлинскиот договор, за да се надеваме на успех. Да постигнеме автономија на Македонија значи да ја откинеме не само од Турција, туку и од Србите и Грците. Оцртани еднаш границите на автономна Македонија, Србите и Грците не ќе можат веќе да бараат делови од неа, кога, ако посакаме присоединување на Македонија кон Бугарија, Србите и Грците ќе посакаат и тие делови од неа. Нашата задача треба да биде да ја спасиме Македонија цела, а тоа може да стане преку една автономна Македонија. 4. Организацијата треба да биде самостојна и независна, да нема никакви врски и ангажмани со владите на соседните држави, за да не и влијаат и да не ја обвинуваат дека е орудие на некоја од тие влади и со тоа да предизвика противдејство од страна на другите соседни влади. 5. Од Македонците во Бугарија и од бугарскиот народ ќе бараме и материјална поддрша, без притоа да ни се мешаат во работата“
Тој во спомените се потсетува на формирањето на Организацијата каде се прифатиле неколку начела:
“1. Организацијата да е тајна и револуционерна
2. Нејзината територија да ја сочинува само Македонија во нејзините географски и етнографски граници, поради што ќе се нарекува Внатрешна.
3. Во неа ќе членуваат родени и лица што живеаат во Македонија без разлика на вера и народност.
4. Политичкото верују на организираните Македонци е автономија на Македонија.
5. Да се чува самостојноста на организацијата за да не падне под влијание на политиката на соседните држави”.
На 23 јануари 1901 година се случува т.н. “Солунска афера” и многу претреси и апсења кога последен на слобода од членовите на ЦК останал Иван Хаџи Николов, кој во очекување на своето апсење набрзина им ги предал печатите и други документи и овластувања, вклучувајќи пет бланко потврди на офицерите за евентуално кревање востание, на Иван Гарванов и Спас Мартинов кои набргу завршиле во Софија и им го соопштил начинот на комуницирање со внатрешноста и со Врховниот комитет, и на тој начин во моменти на очај и верувајки дека со апсењата веќе се пропаѓа, централниот комитет го предал на нивните идеолошки противници “Револуционерно братство” кое исто така се залагало за слобода на Македонија но верувале дека Бугарија ќе ја ослободи Македонија а не макеоднскиот народ. Нивната организација згаснала во 1899 бидејќи повеќето преминале во ВМРО (тогаш наречена ТМОРО), но на овој начин токму кај таа група припадници на Организацијата се нашла документацијата на ЦК на ТМОРО (ВМРО), што подоцна скапо ја чини организацијата преку некои одлуки на кои поголем дел од главните авторитети на Организацијата не можеле да имаат влијание и морале да ги следат наместо да ги креираат, иако не се согласувале во целост со нив, како што е на пример прашањето на времето и начинот на кревање на востанието.
Иван Хаџи Николов бил уапсен и осуден на доживотен затвор па заради пренатрупаност во затворот во јули 1901 година од Солун заедно со д-Христо Татарчев, Дамјан Груев и поголем број други револуционери биле префрлени на издржување во Бодрум (Подрум) Кале (фотографија подолу), стара тврдина покрај морето со подолга историја која некогаш била и болница, па потоа затвор, изградена во туристичкиот град Бодрум, која имав можност да ја посетам при еден мој престој во Бодрум пред околу една деценија.
Таму останал до амнестојата во август 1902 година, по која раскараните во затворот револуционери се вратиле во Солун каде учествувајќи на средби на кои веќе повеќето констатирале дека од страна на врховниот македонски комитет (ВМК), каде во меѓувреме е сменет Борис Сарафов од водечката позиција и е превземен од лица блиски до бугарските власти, се форсира брзо кревање на востание, за што на првичните состаноци се донело заклучок да се пренесе на ВМК да не ги форсира настаните за брзо кревање на востание во Македонија.
Потоа Хаџи Николов заминал во Софија каде исто така се занимавал со книжарство и издаваштво и учествувал на советувањето во Софија поврзано со востанието, кога на сред советување добиле телеграма дека раководството на Организацијата во Солун, тогаш предводена од Иван Гарванов веќе ја донело одлуката за Востанието.
За жал по Солунската афера и враќањето од затвор Иван Хаџи Николов го немал она поранешно значење и влијание во Организацијата и потиснат од младиот револуционерен кадар постепено се повлекол од учеството во Организацијата ,па во тој период ги напишал и спомените.
Иван Хаџи Николов веројатно ја разбрал својата грешка со предавањеро на печатите, документите и овластувањата на ЦК непосредно пред апсењето во 1901 година, и ѝ покрај тоа што подоцна се правдал за постапката пред Татарчев дека на Иван Гарванов, Спас Мартинов и Димитар Мирчев им ги предал само печатот на ЦК, шифрите и списоците и дека Спас Мартинов го задолжил да им пише на задграничните претставници во смисла: Држете ја вие од таму здраво ситуацијата, но сепак носел во себе длабоко чуство поради грижа на совест и западнал во душевно растројство па животот го завршил со самоубиство на 9 јули 1934 г.
Неговата душевна состојба и длабокото чуство на вина во тоа време се пресликува и во неговите спомени каде самиот Хаџи Николов го пишува она со што и го започнав овој текст:
Да се пишува за една организација, која за резултат го има упропастувањето на Македонија, макар што тоа не е самата Организација, туку Софија со својот цар, со своите министри и генерали, со својата државна, а не национална политика, ја погреба Македонија и и` причини огромни жртви во луѓе и материјални блага, а јас пак се чувствувам виновен за сите тие злосреќни што со моите другари станавме причина за револуционизирањето и, во последица на тоа, погубувањето на Македонија и Македонците. И јас му се чудам на македонскиот дух како тие луѓе не не` убија со камења откако го согледаа грозниот излез на нашата револуционерна иницијатива. Цела Македонија, како еден човек, со трогателна еднодушност тргна по нас, ни ја даде сета своја поддршка и својата морална доверба; ние го водиме кон ослободување, а излезе дека сме го воделе кон упропастување и кон ново, уште потешко ропство; и при такви, дијаметрално противположни резултати, пак да не не` обвинува, да не не` навредува, да не мрмори против нас – создавачите на Револуционерната организација, туку молчаливо и со полна покорност на својата судба, да си го подземе тешкиот голготски крст, – тоа предизвикува во мене адмирација, и велам: „Македонци, вие не сте само херои, туку и светци. За вас сите жртви се заслужени.
Иван Хаџи Николов денес е дел од споменичната композиција на основачите на ВМРО спроти македонкиот парламент(фотографија подолу)
