Марко КИТЕВСКИ

Во македонското револуционерно движење од крајот на 19 и почетокот на 20 век Ѓорче Петров зазема значајно место. Неговото име секогаш се врзува со имињата на најзначајните личности на ова движење: Гоце Делчев, Даме Груев, Пере Тошев, Јане Сандански и др. Еден бугарски поет близок пријател на нашите раволуционери Антон Страшимиров Ѓорчета го нарекува „разумот на револуционерна Македонија“.

Македонската народна песна од епохата на Илинден ги опева сите поважни настани од овој период го опева самото востание ги опева најважните случувања десетина години пред востанието и исто толки години потоа, повеќето провали, најважните борби, загинувањето на многу јунаци и сл.

Во изминатиот период се запишани и објавени многу народни песни во зборници, списанија, весници, пригодни публикации и сл. За Ѓорче Петров се запишани и објавени релативно малку песни. Според неговото место во македонското ослободително движење, би требало да ги има многу повеќе. Сепак и овие заслужуваат внимание и даваат можност да се изведат некои заклучоци во врска со нашата револуционерна народна песна. Прв пат за песните за Ѓорче проговори Гане Тодоровски уште во 1968 година, кога во вториот број на списанието „Македонски фолклор“ објави две песни за овој наш револуционер. Притоа напиша некои согледувања кои што и денес се актуелни, и даваат одговор на некои прашања во врска со оваа наша песна.

Првата песна што ја објави Гане Тодоровски во овој труд е негов запис, а другата му ја отстапил Васил Хаџиманов. Неговиот запис е од 1949 година кога како член на една научна експедиција предводена од професорите Харалампие Поленаковиќ и Крум Тошев престојувал во селото Тројаци, Прилепско, и од устата на тогаш седумдесетгодишниот Камче Михајлов Петров, близок роднина, потомок на Ѓорче Петров ја запишал оваа песна. Притоа запишал и сеќавања за Ѓорчета, што се раскажувале во семејната лоза на неговите потомци во Тројаци. Оваа песна ја опева борбата во селото Чаништа, Мариовско, кога четата на Ѓорче била сардисана и се спасиле само благодарение на неговата снаодливост и остроумност.

Advertisement

Тергнал ми Ѓорче ув Мариово, со неговата верна дружина, дружина деведесет-пет души, да обиколи пусто Мариово, да организува села Мариовски. Ми го сардиса над Чаништа село, во високата планина. Се биеја три дни и три ноќи… Итн.

И во услови кога ги потрошиле бомбите и патроните и кога се нашле во безизлез во борбата со многу посилниот непријател Ѓорче предложил да ги истркалаат букарите и со тоа да го залажат аскерот.

Ѓорче измисли букари со вода: – Ќе ги истркаламе, белки Турци пат ќе ни отворат. Итн. Откако ги истркалале букарите, а Турците помислиле дека тоа се бомби се разбегале, а Ѓорче со неговите четници се спасиле: Сите се спасиле, тројца сал паднале. Очигледно народниот пејач создал песни во духот на револуционерната песна од овој период.

Песната повеќе има амбиција да биде информација за историските настани отколку поетски состав. Другата песна што ја објави Гане Тодоровски во овој труд ја добил од Васил Хаџиманов, познатиот собирач и интерпретатор на македонски народни песни, а овој пак ја запишал во селото Пуста Река, Крушовско, од 40-годишната Цвета Билјановска.

Оздола идит потера, потера од милазимот, кога ми Ѓорче видело, извикна Ѓорче провикна: – Еј гиди Јордан Пиперка земи си Ордан бомбата… Итн.

Advertisement

Значи во оваа песна Ѓорче е во комуникација со Јордан Пиперката иако се знае дека кога Ѓорче водел чета нив Македонија, Јордан Пиперката веќе бил загинат. Загинал за време на самото Илинденско востание. Оваа песна што е објавена уште еднаш во истиот број 2 на списанието заедно со други песни за Ј. Пиперката повеќе е блиска со традиционалното народно пеење, има поизедначен стих.

Песната била емитувана на Радио-Скопје. Во зборникот „Ѓорче Петров и Пере Тошев“ што ги содржи материјалите од симпозиумите одржани во Прилеп по повод годишнините од убиствата на Ѓорче Петров и и на Пере Тошев објавен е рефератот на Здравко Божиновски со наслов „Ѓорче Петров во народната песна“. Откако констатира дека во неколкуте познати песни се опеваат два мотива: борбата во Чаништа и подмолното убиство во Софија, авторот споменува целосно или во фрагменти неколку (четири) песни за Ѓорче Петров без притоа да ги наведе изворите на овие песни. Во првата песна посветена на борбата во Чаништа се споменуваат уште и Јово Црногорчето, војвода Попов, Лазар Поп Трајков… а потоа се опева самата борба, букарите измислени од Ѓорчета и спасувањето на четата.

Втората песна е онаа, веќе споменатата песна за Ѓорче и Јордан Пиперката, третата е за убиството на Ѓорчета во Софија. Бог да го бие Реџепа, што ми го уби Ѓорчета, едно попладне в Софија… Четвртата песна е најблиску до народно-поетската традиција. И оваа песна го опева убиството на Ѓорчета. А бре моме Македонке, зошто плачиш, зошто жалиш? Дал’ те либе оставило, да те мајка искарала? Итн. И завршува со стиховите: Абер дојде од Софија, го убиле Ѓорче Петров славен јунак од Прилепа… И во текстот „Музичката карактеристика на една народна песна за Ѓорче Петров“ од Ѓорѓи Здравев, објавен во истиот зборник се споменуваат овие песни за Ѓорчета. Филип Каваев во трудот „Пере Тошев низ нашите народни песни“ објавен во истиот зборник, пишува дека во една песна со повеќе варијанти и во една варијанта објавена во списанието „Илинденски настани“ (г. 1. бр. 1, Битола 1971.) наместо името на Пере Тошев стои името на Ѓорче Петров. Тоа се песните за Ѓорчета што ни се познати во овој момент.

Допуштаме да има уште неколку но тоа не го менува впечатокот дека за Ѓорчета се создадени малку песни, ако се има предвид неговото место во македонското – ослободително движење. Се покажа дека народот пееше за личностите што беа со него, за оние војводи што се движеа низ нашите села што го храбреа и што го штитеа народот. Оттука многу повеќе песни се создадени за Гоце Делчев, но и за Јордан Пиперката, Питу Гули, Јане Сандански и други војводи кои почесто беа меѓу народот. Се покажа дека македонското село ја создавало народната песна за себе, за своето ниво, за своите потреби…

Advertisement